دیپلماسی سلامت به‌عنوان ابزاری قدرتمند در سیاست خارجی، به ایران این امکان را داده است تا نقش خود را در خاورمیانه و آفریقا تقویت کند.
گروه سلامت و دارویی برکت: دیپلماسی سلامت یکی از مفاهیم نوظهور در روابط بین‌الملل است که کشورها از آن در جهت ارتقاء منافع ملی و افزایش نفوذ منطقه‌ای و جهانی استفاده می‌کنند. این نوع دیپلماسی شامل ارائه کمک‌های بشردوستانه، صادرات دارو و تجهیزات پزشکی، اعزام کادر درمانی، آموزش پزشکان و متخصصان خارجی، و همکاری‌های تحقیقاتی است.
در جهانی که بحران‌های بهداشتی و بیماری‌های نوظهور، مرزهای جغرافیایی را بی‌اثر کرده‌اند، کشورها تلاش می‌کنند با ارائه خدمات بهداشتی و درمانی، تصویر مثبتی از خود در عرصه بین‌الملل ایجاد کنند. در این میان، ایران، به‌عنوان کشوری با ظرفیتهای بالا در تولید دارو، تجهیزات پزشکی، و تربیت نیروی انسانی متخصص، توانسته است از دیپلماسی سلامت برای تقویت روابط دیپلماتیک خود در خاورمیانه و آفریقا بهره گیرد. در عین حال، رقبای منطقه‌ای ایران نیز با سرمایه‌گذاری در این حوزه، رقابتی جدی ایجاد کرده‌اند.
در این راستا، این گزارش با تحلیل تلاش‌های ایران در دیپلماسی سلامت و مقایسه آن با سیاست‌های رقبای منطقه‌ای، نقش این ابزار را در پیشبرد سیاست خارجی ایران بررسی می‌کند.
توانمندی‌ها و ظرفیتهای ایران در دیپلماسی سلامت
ایران با پشتوانه تاریخی و زیرساخت‌های قوی در حوزه سلامت، از ظرفیتهای متعددی برای پیشبرد دیپلماسی سلامت برخوردار است. ایران یکی از تولیدکنندگان پیشرو در منطقه در زمینه داروهای حیاتی، از جمله داروهای ضدسرطان، بیوتکنولوژی و داروهای تولیدشده بر اساس سلول‌های بنیادی است. شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی نقش مهمی در تولید این داروها دارند و بسیاری از این محصولات به کشورهای آفریقایی و خاورمیانه صادر می‌شوند. این صادرات علاوه بر تأمین نیازهای درمانی این کشورها، به ایجاد روابط نزدیک اقتصادی و سیاسی با آن‌ها کمک کرده است.
ایران با توسعه فناوری‌های پزشکی، توانسته است تجهیزات با کیفیت بالا و مقرون‌به‌صرفه‌ای تولید کند که به کشورهای هدف صادر می‌شود. تجهیزات تصویربرداری پزشکی، دستگاه‌های دیالیز، و کیت‌های تشخیصی از جمله تولیدات مهم ایران هستند که در بازارهای آفریقایی و خاورمیانه تقاضای بالایی دارند. این صادرات نه‌تنها به تقویت اقتصاد کشور کمک کرده، بلکه زمینه‌ساز تعاملات بیشتر در حوزه سلامت و سیاست خارجی شده است.
از سوی دیگر، یکی از ابزارهای موفق دیپلماسی سلامت ایران، اعزام تیم‌های پزشکی و درمانی به کشورهای نیازمند است. این تیم‌ها در شرایط بحرانی مانند زلزله، اپیدمی‌ها و سایر بلایای طبیعی به کمک این کشورها می‌روند. به عنوان مثال، حضور تیم‌های پزشکی ایرانی در کشورهای آفریقایی برای درمان بیماری‌هایی نظیر مالاریا و آبله، تأثیر مثبتی در تقویت تصویر ایران داشته است.
دانشگاه‌های علوم پزشکی از جمله شهید بهشتی، تهران و شیراز، سالانه تعداد زیادی دانشجوی خارجی، به‌ویژه از کشورهای خاورمیانه و آفریقا، پذیرش می‌کنند. آموزش این پزشکان و متخصصان خارجی نه‌تنها به افزایش مهارت نیروی انسانی در کشورهای هدف کمک کرده، بلکه روابط فرهنگی و دیپلماتیک عمیقی را میان ایران و این کشورها ایجاد می‌کند.
ایران با ارسال کمک‌های بشردوستانه مانند دارو و تجهیزات پزشکی به کشورهای بحران‌زده، از جمله سوریه، یمن، و برخی کشورهای آفریقایی، توانسته است نقش خود را به‌عنوان یک بازیگر فعال در دیپلماسی سلامت تثبیت کند. این اقدامات به‌ویژه در شرایط جنگ و بحران‌های انسانی، موجب تقویت روابط سیاسی ایران با این کشورها شده است.
چالش‌ها و فرصت‌ها
ایران علی‌رغم موفقیت‌های چشمگیر، با چالش‌هایی در حوزه دیپلماسی سلامت مواجه است:
چالش‌ها
تحریم‌های اقتصادی: تحریم‌ها تأمین مواد اولیه برای تولید دارو و تجهیزات پزشکی را دشوار کرده و توان ایران در رقابت با کشورهای دیگر را کاهش داده است.
رقابت منطقه‌ای: ترکیه و عربستان با ارائه مشوق‌های مالی و خدمات درمانی رایگان، رقابت سختی را برای ایران ایجاد کرده‌اند.
تصویر رسانه‌ای: تصویرسازی منفی از ایران در رسانه‌های جهانی گاهی مانع از بهره‌گیری کامل از ظرفیتهای دیپلماسی سلامت می‌شود.
فرصت‌ها
توان داخلی در تولید دارو و تجهیزات: ایران با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و پیشرفت در فناوری‌های نوین می‌تواند جایگاه خود را تقویت کند.
همکاری‌های بین‌المللی: ایران می‌تواند با گسترش همکاری‌های علمی و تحقیقاتی با کشورهای دیگر، به‌ویژه در حوزه تولید واکسن و داروهای تخصصی، نقش خود را در دیپلماسی سلامت تقویت کند. این همکاری‌ها می‌تواند به تقویت روابط دیپلماتیک و اقتصادی ایران با کشورهای مختلف منجر شود.
توسعه گردشگری سلامت: با توجه به قابلیت‌های موجود در سیستم درمانی ایران، کشور می‌تواند از طریق جذب بیماران خارجی به مراکز درمانی خود، در زمینه گردشگری سلامت رشد کند و علاوه بر این، روابط دیپلماتیک خود را با کشورهای هدف تقویت نماید.
رابطه ایران با ترکیه و عربستان
در حالی که ایران روابط حسنه‌ای با ترکیه و عربستان در برخی زمینه‌ها داشته و تلاش‌هایی برای بهبود روابط با این دو کشور انجام داده است، با این حال رقابت‌ها در عرصه دیپلماسی سلامت همچنان وجود دارد. این رقابت ها به‌ویژه در زمینه تأثیرگذاری در منطقه خاورمیانه و آفریقا، که کشورهای هدف اصلی دیپلماسی سلامت هستند، همچنان ادامه دارد.
رابطه ایران با ترکیه
ایران و ترکیه از دیرباز روابط تجاری و سیاسی گسترده‌ای داشته و در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند این روابط را به سطح بالاتری از همکاری‌های استراتژیک، از جمله در حوزه سلامت، برسانند. ترکیه در زمینه گردشگری سلامت و درمان‌های پزشکی به‌ویژه در بیمارستان‌های خصوصی بسیار پیشرفته است و توانسته به یکی از مقاصد اصلی درمان برای بیماران خارجی در خاورمیانه و برخی کشورهای آفریقایی تبدیل شود. این امر موجب شده که ایران، به‌عنوان رقیب منطقه‌ای ترکیه در این حوزه، بر روی ارتقاء کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی خود تمرکز کند.
به‌ویژه در سال‌های اخیر، ایران و ترکیه در زمینه بهداشت عمومی و آموزش‌های پزشکی، همکاری‌هایی با یکدیگر داشته‌اند، اما در عین حال رقابتی در زمینه ارائه خدمات پزشکی با یکدیگر دارند. این رقابت به‌ویژه در حوزه صادرات دارو و تجهیزات پزشکی نمایان است. ترکیه با پیشرفت‌های زیادی در زمینه تولید تجهیزات پزشکی و حضور فعال در بازارهای بین‌المللی، در تلاش است تا سهم بیشتری از بازار منطقه‌ای را به خود اختصاص دهد و ایران را به چالش بکشد.
رابطه ایران با عربستان
در گذشته، روابط ایران و عربستان در حوزه‌های مختلف، به‌ویژه در زمینه‌های سیاسی و دینی، متشنج بوده است. اما در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از توافقات دیپلماتیک و تلاش‌های برای بهبود روابط در چارچوب مذاکرات میان‌المللی، شاهد بهبود نسبی در روابط اقتصادی و فرهنگی این دو کشور بوده‌ایم. با این حال، در زمینه دیپلماسی سلامت، این دو کشور همچنان به‌عنوان رقیب‌های مستقیم در تلاش برای گسترش نفوذ خود در کشورهای عربی و آفریقایی باقی مانده‌اند.
عربستان سعودی با اتکای به درآمدهای نفتی و سرمایه‌گذاری‌های گسترده در زیرساخت‌های پزشکی و بهداشت عمومی، توانسته است به‌ویژه در کشورهای آفریقایی، به‌عنوان یک بازیگر مؤثر در دیپلماسی سلامت ظاهر شود. این کشور با ارائه کمک‌های مالی و تأسیس پروژه‌های درمانی و بیمارستانی، سعی در تقویت روابط خود با کشورهای هدف دارد. ایران نیز با بهره‌گیری از ظرفیتهای خود در زمینه تولید دارو و تجهیزات پزشکی، به رقابت با عربستان در این عرصه پرداخته است.
رقابت در صادرات دارو و تجهیزات پزشکی
یکی از مهم‌ترین جنبه‌های رقابت میان ایران، ترکیه و عربستان در حوزه دیپلماسی سلامت، به صادرات دارو و تجهیزات پزشکی مربوط می‌شود. ایران با تولید داروهای حیاتی، از جمله داروهای ضد سرطان و بیماری‌های خاص، توانسته است در بازارهای منطقه‌ای جایگاه خوبی پیدا کند. ایران همچنین با توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌های نوین در زمینه تجهیزات پزشکی، توانسته است محصولات خود را به کشورهای مختلف صادر کند.
اما، ترکیه و عربستان نیز با سرمایه‌گذاری در حوزه تولید تجهیزات پزشکی و بیمارستانی، در تلاش برای تسلط بر بازارهای مشابه هستند. ترکیه با بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته و مراکز درمانی معتبر، توانسته است خود را به‌عنوان یک مرکز درمانی معتبر در منطقه معرفی کند. عربستان نیز با توجه به منابع مالی وسیع خود، اقدام به تأسیس بیمارستان‌ها و پروژه‌های درمانی در کشورهای مختلف کرده است که این امر به رقابت با ایران در این حوزه کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
دیپلماسی سلامت به‌عنوان ابزاری قدرتمند در سیاست خارجی، به ایران این امکان را داده است تا نقش خود را در خاورمیانه و آفریقا تقویت کند. از طریق صادرات دارو و تجهیزات پزشکی، آموزش پزشکان خارجی، و ارائه کمک‌های بشردوستانه، ایران توانسته است روابط عمیقی با کشورهای هدف ایجاد کند. با این حال، رقابت با ترکیه و عربستان، همراه با چالش‌های اقتصادی و سیاسی، نیازمند استراتژی‌های جدیدی برای تقویت این رویکرد است.
در نهایت، دیپلماسی سلامت فرصتی بی‌نظیر برای ایران است تا علاوه بر بهبود تصویر بین‌المللی خود، زمینه‌ساز همکاری‌های پایدار در منطقه و جهان باشد.
برای امتیاز به این نوشته کلیک کنید!
