روایت تحول دیجیتال سلامت؛ وقتی سلامت از روی شانه‌های انسان، به دوش فناوری می‌رود!

گروه سلامت و دارویی برکت: در عصری که فناوری‌های نوین، شاهرگ‌های حیاتی هر نظام سلامت در جهان را متحول می‌کنند، نقش سلامت الکترونیک بیش از پیش حیاتی و تعیین‌کننده شده است. ایران نیز در مسیر تحول دیجیتال سلامت، با وجود چالش‌های متنوعی چون تحریم‌ها، محدودیت‌های زیرساختی و پیچیدگی‌های اجرایی، گام‌های مهم و ارزشمندی برداشته است. در این میان، مدیریت هوشمند و نگاه راهبردی به فناوری اطلاعات، نقشی محوری در ارتقاء کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی ایفا می‌کند.

دکتر«کیانوش جهانپور»، با پشتوانه ای از تجربه در وزارت بهداشت و حضور در صنعت دارو و درمان، به عنوان مدیرعامل شرکت سلامت الکترونیک مبین ایرانیان، در صف این تحول دیجیتال قرار دارد. شرکتی که به عنوان پلی میان بخش‌های دولتی و خصوصی، در توسعه سامانه‌های سلامت هوشمند، برون‌سپاری خدمات سلامت و گسترش دسترسی مردم به خدمات بهداشتی، تلاش‌های مستمر و راهبردی را دنبال می‌کند.

مصاحبه پیش رو، فرصت مغتنمی است تا از زبان وی، به عمق فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی نظام سلامت دیجیتال ایران نگاهی بیندازیم؛ از ظرفیت‌های بومی تا چشم‌اندازهای پیش رو و از ضرورت همکاری‌های بین بخشی تا نقش بی‌بدیل فناوری در ساخت آینده‌ای پایدار و نوآورانه برای سلامت ایرانیان.

*با توجه به تجربه شما در وزارت بهداشت و سال‌ها حضور در کنار صنعت دارو و درمان و هم‌اکنون در مدیریت شرکت، از دیدگاه شما، سلامت الکترونیک و فناوری اطلاعات تا چه اندازه در بهبود نظام سلامت ایران نقش دارند؟

خدمت شما عرض کنم که فناوری اطلاعات، به‌ویژه در سال‌های اخیر به یک ابزار کلیدی در نظام‌های سلامت تبدیل شده است. این ابزارهم‌زمان که چالش‌هایی را به همراه داشت، فرصت‌های بی‌نظیری برای ارتقاء کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی فراهم کرده است. اگرچه فناوری‌های جدید ممکن است با چالش‌هایی همچون مسائل امنیتی و اخلاقی و مشکلات اجرایی روبه‌رو شوند، اما در آینده این فناوری‌ها تبدیل به بستر اصلی ارائه خدمات درمانی خواهند شد.

در فردای سلامت نمی‌توانیم فناوری اطلاعات را صرفاً به‌عنوان یک ابزار ببینیم؛ بلکه این فناوری‌ها حتی اکنون هم به یک بستر کامل برای ارائه خدمات تبدیل شده‌اند. سلامت دیجیتال، سلامت هوشمند، تله‌مدیسین و اینترنت اشیاء از جمله مفاهیمی هستند که در این زمینه وارد شده‌اند و همه این موارد در ایران نیز به‌طور گسترده در حال استفاده هستند.

اگر ما در این زمینه‌ها گام های بلندی برنداریم، ممکن است در رقابت جهانی عقب بمانیم، اما امیدوارم که با توجه به رویکردهای درست و با تلاش‌های موجود، به‌زودی شاهد پیشرفت‌های قابل‌توجهی در این صنعت باشیم.

*شما به جنبه‌های مثبت فناوری‌ها و سلامت الکترونیک در بهبود و تحول نظام سلامت اشاره کردید، اما طبیعتاً با چالش‌هایی نیز در این حوزه مواجه هستیم. به‌نظر شما چه چالش‌هایی در پیاده‌سازی سلامت الکترونیک در نظام سلامت وجود دارند؟

در مواجهه با فناوری‌های جدید، دو دسته چالش وجود دارد. دسته اول چالش‌های عمومی است که در تمامی دنیا با آن روبه‌رو هستیم، از جمله امنیت داده‌ها، مشکلات مربوط به حریم شخصی و مسائل مشابه. دسته دوم چالش‌های خاص است که ممکن است در جامعه یا صنعت سلامت ایران بیشتر محسوس باشد.

مهم‌ترین چالشی که در حال حاضر با آن مواجهیم، تحریم‌های ظالمانه بین‌المللی است که شامل فناوری اطلاعات و تکنولوژی‌های روز می‌شود. با وجود این مشکلات، تلاش‌هایی برای حل این مسائل در حال انجام است و ایران به‌عنوان یک کشور، در حال تلاش برای عبور از این چالش‌هاست.

چالشی در این زمینه وجود دارد، دستیابی به جدیدترین فناوری‌ها و تجهیزات است که برخی اوقات به دلیل تحریم‌ها با مشکل مواجه می‌شود. اما به‌نظر من، این چالش‌ها قابل‌حل هستند و باید برای آن‌ها راهبرد های مشخصی داشت و البته تدابیری اندیشید.

*آیا به‌طور کلی فکر می‌کنید که صنعت دارو در ایران پذیرای این پیشرفت‌ها و فناوری‌های جدید است، یا نیاز به بازنگری اساسی در ساختارهای موجود داریم؟

صنعت دارو در ایران به‌ طور کلی پذیرای این پیشرفت‌ها است. به‌ویژه به دلیل ویژگی‌ها و خصوصیات صنعت دارو، این بخش می‌تواند پیشگام در پذیرش این فناوری‌ها باشد. هرچند چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد، ولی با توجه به ظرفیت‌ها و ویژگی‌های این صنعت، به‌نظر می‌رسد که دارو و صنعت مرتبط با آن حتی بیشتر از سایر بخش‌های سلامت، پذیرای فناوری‌های نوین خواهد بود.

این چالش‌ها می‌توانند مربوط به مقاومت‌های طبیعی در برابر پذیرش فناوری‌های جدید باشند، اما باید با راه‌حل‌های قانونی و ارتباطی این مسائل را حل کرد. همچنان که سایر بخش‌های نظام سلامت باید به این موضوع توجه کنند، صنعت دارو نیز با توجه به ظرفیت‌هایی که دارد، می‌تواند در این مسیر پیشگام باشد. در کنار آن، شاهد این توفیق در حوزه سلامت در کشورمان باشیم. ان‌شاءالله.

بدون شک، آینده نظام سلامت کشور وابسته به بهره‌مندی هوشمندانه از فناوری اطلاعات است

* چشم‌انداز شما برای آینده این صنعت در ایران چیست؟ چه برنامه‌هایی برای توسعه خدمات سلامت دیجیتال و تغییرات در نظام ارائه خدمات درمانی دارید؟

امروزه فناوری اطلاعات به عنوان بستر اصلی در تمام حوزه‌ها مطرح است. ما دیگر نمی‌توانیم فناوری را صرفاً به عنوان ابزار ببینیم؛ بلکه باید آن را به عنوان بستری بنیادین بپذیریم که ناگزیر به استفاده از آن هستیم. این موضوع یک جبر زمانه بلکه توفیق اجباری است، اما در عین حال فرصتی استثنایی برای بهره‌برداری بهینه هم فراهم می‌آورد. بدون شک، آینده نظام سلامت کشور وابسته به بهره‌مندی هوشمندانه از فناوری اطلاعات است. با توجه به پراکندگی جمعیت و محدودیت‌های جغرافیایی، فناوری اطلاعات می‌تواند نقش بسیار مؤثری در ارتقای شاخص‌های سلامت و گسترش دسترسی به خدمات ایفا کند. این ظرفیت امکان توسعه خدمات فراگیر و با کیفیت‌تر را فراهم می‌سازد.

نگاه من به فناوری اطلاعات در حوزه سلامت، به عنوان نعمتی بزرگ است که باید از آن به بهترین شکل بهره‌برداری کنیم. این ظرفیت در حوزه‌های متنوعی از جمله آموزش بهداشت، بهداشت عمومی، ارتقای سلامت، پرونده سلامت الکترونیک، پزشکی خانواده و نظام ارجاع، سلامت محیط و کار، مراقبت و درمان از راه دور، پایش فرآورده های سلامت محور، مراقبت های بین المللی و توریسم سلامت و سایر بخش‌ها قابل مشاهده است.

از سوی دیگر، فناوری‌های نوینی همچون اینترنت اشیا، بیگ دیتا و هوشمندسازی حوزه سلامت، فرصت‌های بسیاری در زمینه تشخیص زودهنگام بیماری‌ها و ارائه خدمات شخصی‌سازی شده فراهم کرده‌اند. اگرچه حجم قابل توجهی از کارها همچنان باقی است و اهداف بلندپروازانه‌ای پیش رو داریم، اما با توجه به ظرفیت‌های انسانی و زیرساخت‌های موجود، امید به تحقق این اهداف بسیار بالاست و پیش‌بینی می‌کنم در آینده‌ای نزدیک دستاوردهای ملموسی حاصل شود.

البته تحقق این اهداف مستلزم همکاری و هم‌افزایی همه ذینفعان، از جمله سیاست‌گذاران، بخش‌های دولتی و خصوصی است. این مسیر کاملاً شدنی است؛ مشروط بر رعایت الزامات و شرایط خاص آن.

شرکت سلامت الکترونیک مبین ایرانیان که کمتر از ده سال پیش با مشارکت بخش‌های دولتی و عمومی غیردولتی تأسیس شده، تمرکز اصلی خود را بر فناوری اطلاعات سلامت و سلامت الکترونیک قرار داده است. در حال حاضر دو محور اصلی در فعالیت‌های شرکت دنبال می‌شود: نخست، مدیریت طرح دفاتر خدمات سلامت که یکی از مهم‌ترین پروژه‌های برون‌سپاری خدمات نظام سلامت محسوب می‌شود؛ دوم، توسعه و پشتیبانی سامانه‌های فناوری اطلاعات سلامت، از جمله سامانه‌های سلامت محیط و کار و سامانه مدیریت دفاتر خدمات سلامت. این سامانه‌ها بدون استفاده از منابع عمومی و دولتی ایجاد شده و به‌روزرسانی و پشتیبانی می‌شوند و بخش مهمی از فعالیت‌های جاری شرکت را تشکیل می‌دهند.

چشم‌انداز شرکت توسعه همکاری‌ها در حوزه سلامت، گسترش کمی و کیفی برون‌سپاری خدمات و هوشمندسازی خدمات در حوزه‌های مختلف سلامت است

چشم‌انداز شرکت توسعه همکاری‌ها در حوزه سلامت، گسترش کمی و کیفی برون‌سپاری خدمات و هوشمندسازی خدمات در حوزه‌های مختلف سلامت است. امیدواریم با تعامل نزدیک با وزارت بهداشت و دیگر نهادهای مرتبط، بتوانیم سهم مؤثری در بهبود نظام سلامت ایفا کنیم.

در حال حاضر، افزون بر ۳۳۴ دفتر خدمات سلامت خصوصی فعال هستند که بیش از ۲۰۵۰ نفر به طور مستقیم در این دفاتر مشغول به کار هستند و این دفاتر به طور کاملا مستقل از منابع عمومی اداره می‌شوند. امیدواریم این گام بزرگ در برون‌سپاری خدمات، مطابق با سیاست‌ها و اسناد بالادستی نظام سلامت، موجب ارتقای کیفیت و کمیت خدمات بهداشتی درمانی در کشور شود.

در نهایت، شرکت ما مسئولیت مدیریت طرح، هماهنگی و پایش دفاتر خدمات سلامت را بر عهده دارد و این فعالیت‌ها تحت تولیت و نظارت وزارت بهداشت انجام می‌شود. امیدواریم با توسعه خدمات و تسهیل دسترسی، بتوانیم سهمی در پیشرفت نظام سلامت کشور داشته باشیم.

* با توجه به این که در بسیاری از کشورها، تحول دیجیتال در نظام سلامت در همکاری نزدیک بین بخش خصوصی و دولتی صورت می‌گیرد، شما این نقش و این همکاری بین بخش غیر دولتی و دولتی در ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

در حوزه فناوری اطلاعات سلامت، هم همکاری وجود داشته و هم در حال حاضر وجود دارد، اما ممکن است به نوعی، پراکندگی یا نوعی بی‌سامانی وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد که به دلیل نو بودن این موضوع، دستگاه‌های مختلف در دولت و همچنین بخش غیر دولتی هنوز به یک فهم و دیدگاه مشترک و یک نقطه مشترک در خصوص نوع تعامل و همکاری‌ها و حدود وظایف و اختیارات نرسیده‌اند. اما امروز از تجارب گذشته و البته از نقاط ضعف و توفیقاتی که در این حوزه‌ها بوده، استفاده می‌شود و به نوعی به سمت ساماندهی این روابط و تعاملات حرکت می‌کنیم.

این که شما می‌فرمایید که نمی‌توان بخش دولتی را نادیده گرفت و نظارت، پایش و تنظیم‌گری آن مهم است، کاملاً درست است. همچنین از ظرفیت‌های بخش غیر دولتی، به ویژه بخش خصوصی، باید بهره برد. هیچ‌کدام از این ظرفیت‌ها نباید نادیده گرفته شوند، به خصوص در حوزه اپراتوری و ارایه خدمات.

بنابراین، نیاز به ساماندهی داریم، به گونه‌ای که تصویر روشنی از نقش‌ها و مسئولیت‌ها برای همه وجود داشته باشد و یک فهم مشترک شکل بگیرد. باید مشخص شود که تا کجا دولت مسئول است و تا کجا باید بخش غیر دولتی و خصوصی وارد عمل شود. این ظرفیت‌ها باید فعال شوند و راهبردهای مشخصی برای این فرآیندها وجود داشته باشد و این ساماندهی به درستی اتفاق بیفتد.

در حال حاضر، قطعاً به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم و با آن نقطه فاصله داریم، اما اگر این ساماندهی اتفاق بیفتد، امید داریم که در برنامه هفتم پیشرفت و با ظرفیت‌های موجود در کشور، این تحولات رخ دهد. به ویژه با توجه به تجربیات و شکست‌هایی که داشتیم، باید مشخص شود که نقش‌ها و حریم‌ها به درستی تعریف شوند و بخش دولتی بتواند نقش رگولاتوری و تنظیم‌گری خود را مؤثرتر از گذشته ایفا کند.

همچنین، بخش غیر دولتی بتواند از ظرفیت‌های خود استفاده کند، با این پیش شرط که کار مردم را باید به مردم سپرد و هر کاری که مردم خودشان می‌توانند انجام دهند، نیازی به حضور بخش دولتی یا عمومی نخواهد بود. اگر این رویکرد پیش برود که کار مردم باید به مردم سپرده شود، در حوزه سلامت با چالش‌های چندانی روبرو نخواهیم شد و مسیر به آسانی طی خواهد شد. البته، نکات مهمی همچون مسائل امنیتی، اطلاعاتی و اخلاقی باید توسط دولت‌ها مدیریت شود تا آسیبی به توسعه و دسترسی مردم به خدمات وارد نشود.

از شما بسیار سپاسگزارم که این فرصت را فراهم کردید تا در خدمت مردم عزیز کشورمان باشیم. هرچند ما سهم کوچکی در مجموعه بزرگ نظام سلامت داریم، ولی تمام تلاش‌مان را می‌کنیم تا در این مسیر گام‌های مؤثری برداریم.