گروه سلامت و دارویی برکت: در دنیای امروز، سلامت نه تنها یک نیاز، بلکه یک حق اساسی است که تمامی انسان‌ها باید از آن بهره‌مند شوند. این مفهوم به‌طور گسترده‌ای در قوانین بین‌المللی و ملی کشورهای مختلف به‌ویژه در کشورهایی که سلامت را به‌عنوان یک حق قانونی برای همه شهروندان خود در نظر گرفته‌اند، پذیرفته شده است.
در این بین، ایران نیز با سیاست‌گذاری‌های خاص خود در زمینه سلامت خانواده، به دنبال تحقق عدالت در دسترسی به خدمات بهداشتی برای همه اقشار جامعه است. با این حال، چالش‌ها و موانع زیادی وجود دارند که مانع از تحقق کامل این هدف می‌شوند. در این راستا، «مردمی‌سازی سلامت» به‌عنوان یک استراتژی مؤثر برای پیشبرد اهداف سلامت عمومی مطرح می‌شود.
سلامت به‌عنوان یک حق جهانی
در سطح جهانی، بیش از ۱۴۰ کشور در دنیا سلامت را به‌عنوان یک حق اساسی بشر در قوانین اساسی خود ذکر کرده‌اند. این موضوع به‌ویژه پس از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر در سال ۱۹۴۸ و مفاد آن در خصوص حق بر سلامت، به یک اصل جهانی تبدیل شده است. طبق ماده ۲۵ این اعلامیه، هر فرد حق دارد که از یک استاندارد مناسب زندگی و خدمات بهداشتی و درمانی بهره‌مند شود. علاوه بر این، در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه، دولت‌ها و سازمان‌های جهانی تلاش دارند تا به شهروندان خود این حق را به‌طور مؤثر و عادلانه ارائه دهند.
شعار «سلامتی من، حق من»، که در بسیاری از کشورهای جهان به‌ویژه در سازمان بهداشت جهانی (WHO) به‌عنوان یک پیام جهانی شناخته می‌شود، تأکید دارد بر این که تمامی افراد باید به‌طور برابر از خدمات بهداشتی و درمانی بهره‌مند شوند و هیچ‌کس نباید از این حق طبیعی محروم گردد. این شعار به‌ویژه در کشورهایی که با نابرابری‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دست و پنجه نرم می‌کنند، نقشی حیاتی در افزایش آگاهی عمومی و کاهش شکاف‌های اجتماعی ایفا می‌کند. به‌عنوان مثال، در برخی از کشورها با توجه به شرایط اقتصادی و اجتماعی، جمعیت‌های خاصی مانند گروه‌های کم‌درآمد یا اقلیت‌ها از دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی مناسب محروم هستند که این مسئله به‌ویژه در شرایط بحران‌های بهداشتی و پاندمی‌ها خود را بیشتر نشان می‌دهد.
سلامت در ایران: قانونی و عملی
در جمهوری اسلامی ایران، پس از انقلاب اسلامی، توجه به سلامت به‌عنوان یک حق همگانی در بسیاری از اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی کشور مورد تأکید قرار گرفته است. این سیاست‌ها شامل برنامه‌ها و اقدامات مختلفی هستند که در راستای ایجاد عدالت در سلامت، ترویج فرهنگ پیشگیری و ارتقای خدمات درمانی برای تمامی افراد طراحی شده‌اند. یکی از مهم‌ترین مستندات قانونی در این زمینه، سیاست‌های کلی سلامت ابلاغی مقام معظم رهبری است که بر ابعاد مختلف سلامت از جمله سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی تأکید دارد.
این سیاست‌ها نه تنها بر تحقق حق سلامت برای تمامی شهروندان ایرانی تأکید دارند، بلکه به‌ویژه بر ضرورت تأمین دسترسی همگان به خدمات بهداشتی و درمانی تأکید می‌کنند. در این راستا، اقدامات گسترده‌ای در بخش‌های مختلف بهداشت و درمان، نظیر ساخت مراکز درمانی، توسعه زیرساخت‌های بهداشتی، گسترش برنامه‌های آموزش عمومی و غربالگری بیماری‌ها انجام شده است.
اما باوجود این سیاست‌گذاری‌ها و اقدامات مثبت، چالش‌ها و موانع قابل توجهی نیز در مسیر تحقق کامل حق سلامت در ایران وجود دارد. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، کمبود منابع مالی و زیرساخت‌های بهداشتی است. به‌ویژه در مناطق دورافتاده و محروم، هنوز بسیاری از افراد از خدمات اولیه بهداشتی و درمانی محروم‌اند. همچنین، مشکلات اقتصادی که در سال‌های اخیر تشدید شده، باعث شده است که بسیاری از افراد نتوانند از خدمات بهداشتی به‌طور مناسب بهره‌مند شوند.
مردمی‌سازی سلامت: مشارکت فعال جامعه در ارتقای سلامت
یکی از راهکارهای کلیدی برای بهبود وضعیت سلامت در ایران و سایر کشورهای دنیا، «مردمی‌سازی سلامت» است. مردمی‌سازی سلامت به‌این‌معنی است که مردم به‌طور فعال در تمامی مراحل تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های بهداشتی و درمانی مشارکت داشته باشند. در این رویکرد، مردم از وضعیت سلامت خود آگاه می‌شوند و برای حفظ و ارتقای آن، مشارکت مستقیم در فعالیت‌های پیشگیرانه و درمانی دارند.
در واقع، مردمی‌سازی سلامت می‌تواند نقشی حیاتی در رفع نابرابری‌های بهداشتی و درمانی ایفا کند، زیرا زمانی که مردم به‌طور مستقیم در فرآیندهای بهداشتی دخالت می‌کنند، احتمال موفقیت در تحقق اهداف سلامت عمومی بیشتر خواهد بود. این مشارکت می‌تواند در سطوح مختلفی مانند مشاوره‌های پزشکی، برنامه‌های آموزشی و پیشگیرانه، غربالگری‌های سرطان و بیماری‌های قلبی، برنامه‌های واکسیناسیون و ارتقای بهداشت محیطی صورت پذیرد.
در بسیاری از کشورها، به‌ویژه کشورهای توسعه‌یافته، مردمی‌سازی سلامت به‌عنوان یک ابزار مؤثر در مبارزه با بیماری‌ها و ارتقای سطح سلامت عمومی شناخته شده است. به‌عنوان مثال، در بسیاری از کشورهای پیشرفته، مردم با مشارکت در طرح‌های ملی غربالگری سرطان، نظارت بر سلامت عمومی و اطلاع‌رسانی در خصوص بیماری‌های مسری نقش مؤثری در کاهش مرگ‌ومیر و بیماری‌ها ایفا کرده‌اند. این موضوع در ایران نیز می‌تواند به‌طور جدی در دستور کار قرار گیرد.
چالش‌ها و موانع پیش‌رو در مردمی‌سازی سلامت
باوجود اهمیت مردمی‌سازی سلامت، همچنان موانع و چالش‌هایی وجود دارد که مانع از تحقق کامل این هدف در بسیاری از کشورهای جهان و به‌ویژه در ایران می‌شود. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، کمبود منابع مالی و زیرساخت‌های مناسب است. در بسیاری از مناطق، به‌ویژه در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته، هنوز دسترسی به خدمات بهداشتی مناسب محدود است. این موضوع به‌ویژه در مواجهه با بحران‌ها و پاندمی‌ها مانند پاندمی کرونا، خود را بیشتر نشان می‌دهد.
علاوه بر این، موانع فرهنگی و اجتماعی نیز می‌توانند مانع از مشارکت فعال مردم در فرآیندهای سلامت شوند. بسیاری از افراد ممکن است به دلیل باورهای غلط یا عدم آگاهی کافی از اهمیت مشارکت در برنامه‌های بهداشتی، از این فرصت‌ها بهره‌مند نشوند. در این راستا، آموزش عمومی و ارتقای آگاهی جامعه در زمینه اهمیت سلامت فردی و اجتماعی می‌تواند گام بزرگی در رفع این موانع باشد.
نتیجه‌گیری
در نهایت، دستیابی به سلامت برای همه، یک هدف جهانی و ملی است که نیازمند هم‌افزایی و همکاری همه‌جانبه است. در ایران، با توجه به سیاست‌گذاری‌های موجود و تلاش‌های گسترده در زمینه سلامت، می‌توان به آینده‌ای امیدوارکننده در این زمینه فکر کرد. با این حال، موفقیت در این راستا نیازمند تقویت زیرساخت‌ها، تأمین منابع مالی، ارتقای آگاهی عمومی و مشارکت فعال مردم در برنامه‌های بهداشتی است. مردمی‌سازی سلامت به‌عنوان یک رویکرد مؤثر می‌تواند راه‌حلی عملی برای تحقق این هدف باشد و با همکاری دولت، نهادهای غیر دولتی و مردم، می‌توان گام‌های مؤثری در جهت ارتقای سلامت جامعه برداشته و عدالت در دسترسی به خدمات بهداشتی را تحقق بخشید.
برای امتیاز به این نوشته کلیک کنید!
