سموم محیطی در محل کار: تهدیدات پنهان سلامت و راهکارهای پیشگیری از بیماری‌های شغلی

گروه سلامت و دارویی برکت: در دوران صنعتی امروز، محل کار به یکی از اصلی‌ترین مکان‌هایی تبدیل شده است که افراد بیشترین زمان خود را در آنجا سپری می‌کنند. این زمان طولانی می‌تواند تهدیدات زیادی برای سلامتی افراد در پی داشته باشد، به‌ویژه زمانی که محیط کاری آلوده به سموم مختلف باشد. بسیاری از کارگران و کارکنان در محل‌های کاری خود در معرض مواد شیمیایی، گرد و غبار، گازهای سمی و سایر آلودگی‌ها قرار دارند که در کوتاه‌مدت یا بلندمدت می‌توانند باعث بروز مشکلات جدی در سلامت جسمی و روانی آن‌ها شوند. بیماری‌های شغلی از جمله پیامدهای اصلی این آلودگی‌ها هستند که گاهی اوقات از دیدگاه جامعه و حتی نهادهای قانونی پنهان می‌مانند.

این گزارش  به بررسی این سموم، انواع آن‌ها، نحوه اثرگذاری بر بدن انسان و راهکارهای پیشگیری از بروز بیماری‌های شغلی ناشی از این سموم خواهد پرداخت.

شناخت تهدیدات محیطی و ویژگی‌های سموم محیطی

سموم محیطی در محل کار به مجموعه‌ای از مواد شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی اطلاق می‌شود که در اثر فعالیت‌های انسانی یا طبیعی در محیط‌های کاری ایجاد شده و می‌توانند به سلامت افراد آسیب وارد کنند. این سموم معمولاً در طول زمان بر بدن انسان تأثیرات منفی خواهند گذاشت و ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری ایجاد کنند. آنچه در این بخش باید مدنظر قرار گیرد، شناسایی انواع سموم، منابع آن‌ها، نحوه ورود به بدن انسان و اثرات آن‌ها بر سلامت است.

انواع سموم محیطی

سموم محیطی در محل کار به چند دسته کلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

مواد شیمیایی سمی: این مواد شامل گازها، حلال‌ها، اسیدها، بازها، فلزات سنگین، و ترکیبات آلی هستند که می‌توانند در فرآیندهای صنعتی، آزمایشگاهی و تولیدی مورد استفاده قرار گیرند. برخی از این مواد مانند بنزن، تولوئن، کلر، آزبست و فرمالدئید شناخته‌شده‌ترین مواد شیمیایی مضر در محیط‌های کاری هستند.

گرد و غبار صنعتی: در بسیاری از صنایع نظیر معدن‌کاری، فولادسازی، و ساخت و ساز، گرد و غبارهای حاصله از فرآیندهای تولیدی می‌توانند برای سلامت کارکنان مضر باشند. این گرد و غبارها معمولاً حاوی مواد معدنی و شیمیایی هستند که در صورت استنشاق، می‌توانند مشکلات تنفسی و بیماری‌هایی مانند سیلیکوزیس (بیماری ریه) را ایجاد کنند.

گازهای آلوده و دودهای سمی: گازهایی مانند مونواکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، اکسیدهای نیتروژن و دیگر گازهای آلوده به‌ویژه در محیط‌های کاری که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند، وجود دارند. این گازها در صورت عدم تهویه مناسب به داخل ریه‌ها وارد شده و می‌توانند منجر به مشکلات تنفسی و قلبی شوند.

پسماندهای صنعتی و مواد زائد: مواد زاید صنعتی شامل آلودگی‌های ناشی از تولید، مواد شیمیایی باقی‌مانده از فرآیندهای تولیدی و ضایعات فلزی و پلاستیکی هستند که در صورت تماس با آن‌ها، خطرات جدی برای سلامت کارکنان به‌وجود می‌آید.

نحوه ورود سموم به بدن

سموم محیطی در محل کار می‌توانند از چندین طریق به بدن انسان وارد شوند:

استنشاق: یکی از رایج‌ترین روش‌های ورود سموم به بدن، استنشاق گازها و بخارات سمی است. مواد شیمیایی موجود در هوا می‌توانند وارد ریه‌ها شده و به سیستم تنفسی آسیب وارد کنند.

تماس پوستی: برخی از مواد شیمیایی می‌توانند از طریق تماس مستقیم با پوست وارد بدن شوند و باعث ایجاد مسمومیت یا آسیب‌های پوستی شوند.

بلع: مواد سمی ممکن است از طریق مواد غذایی آلوده، نوشیدنی‌ها یا دست‌های آلوده وارد بدن شوند.

تزریق: در برخی از صنایع خاص مانند صنایع دارویی، احتمال تزریق مواد سمی به بدن نیز وجود دارد.

بیماری‌های شغلی: تاثیرات طولانی‌مدت و عواقب جدی

بیماری‌های شغلی به مجموعه‌ای از اختلالات جسمی و روانی اطلاق می‌شود که به‌طور مستقیم ناشی از شرایط کاری خاص و تماس با مواد مضر در محیط کار هستند. این بیماری‌ها می‌توانند به‌طور جدی بر کیفیت زندگی افراد تأثیر بگذارند و برخی از آن‌ها حتی به بیماری‌های مزمن و ناتوان‌کننده تبدیل شوند. در این بخش به انواع بیماری‌های شغلی ناشی از سموم محیطی خواهیم پرداخت.

بیماری‌های تنفسی

آسم شغلی: یکی از شایع‌ترین بیماری‌های تنفسی در کارگران است که به دلیل قرار گرفتن در معرض گرد و غبار، دود، گازها و مواد آلرژی‌زا در محیط کار به‌وجود می‌آید. این بیماری باعث تنگی نفس، خس‌خس سینه و سرفه‌های مکرر می‌شود.

سرطان ریه: آزبست، بنزن، و سایر گازهای سمی از جمله عواملی هستند که می‌توانند به‌طور مستقیم باعث بروز سرطان ریه شوند. این بیماری به‌ویژه در کارگران صنایع ساختمانی، کشاورزی و پتروشیمی مشاهده می‌شود.

سیلیکوزیس: این بیماری ریه‌ای ناشی از استنشاق گرد و غبارهای سیلیسی است که در صنایع معدن‌کاری و ساخت و ساز رایج است.

بیماری‌های قلبی و عروقی

برخی از مواد شیمیایی مانند گازهای آلوده و دودهای ناشی از سوختن مواد می‌توانند باعث افزایش فشار خون، اختلالات قلبی و عروقی شوند. افرادی که در معرض این مواد قرار دارند، بیشتر مستعد ابتلا به بیماری‌های قلبی هستند.

بیماری‌های کبدی و کلیوی

مواد شیمیایی صنعتی مانند حلال‌ها و فلزات سنگین می‌توانند باعث آسیب به کبد و کلیه‌ها شوند. این مواد می‌توانند موجب التهاب، نارسایی و حتی اختلالات مزمن در این اعضای حیاتی شوند.

 اختلالات عصبی و روانی

تماس طولانی‌مدت با برخی از مواد شیمیایی می‌تواند موجب اختلالات عصبی مانند سردردهای مزمن، سرگیجه، افسردگی، اضطراب و اختلالات شناختی شود. این مواد شیمیایی اغلب شامل حلال‌ها، حشره‌کش‌ها و مواد شیمیایی صنعتی هستند.

سموم محیطی در کارخانه‌های دارویی 

کارکنان کارخانه‌های تولید دارو با مواد شیمیایی پیچیده و گاهی خطرناک در فرآیند تولید داروها، فرمولاسیون‌های شیمیایی و کنترل کیفیت روبه‌رو هستند. این مواد می‌توانند در صورت عدم رعایت استانداردهای ایمنی، عواقب جدی به‌ویژه برای سلامت کارکنان داشته باشند. آگاهی از خطرات و بیماری‌های شغلی در این محیط‌ها ضروری است و باید با اتخاذ تدابیر پیشگیرانه، سلامت کارکنان تأمین شود.

 مواد شیمیایی و دارویی مضر در کارخانه‌های دارویی

در کارخانه‌های دارویی، انواع مختلفی از مواد شیمیایی و دارویی به کار می‌روند که می‌توانند خطراتی برای کارکنان ایجاد کنند. برخی از این مواد شامل:

مواد شیمیایی فعال دارویی: این مواد معمولاً در فرآیند تولید دارو به کار می‌روند و به دلیل خاصیت سمی و اثرات بالقوه خطرناک خود، می‌توانند موجب بروز مسمومیت‌های حاد و مزمن شوند. برای مثال، داروهایی که در تولید آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضد سرطان استفاده می‌شوند، ممکن است دارای ترکیبات سمی باشند که در صورت تماس با پوست یا استنشاق آن‌ها، مشکلات جدی ایجاد کنند.

حلال‌ها و رقیق‌کننده‌ها: حلال‌ها به‌ویژه در تولید داروهای مایع و فرمولاسیون‌های شیمیایی استفاده می‌شوند. برخی از حلال‌ها مانند استون، تولوئن، بنزن و متانول می‌توانند برای دستگاه تنفسی و پوست خطرناک باشند. استنشاق بخارات این مواد می‌تواند منجر به مسمومیت، مشکلات تنفسی، و حتی آسیب به سیستم عصبی شود.

گازها و بخارات سمی: در برخی از فرآیندهای تولید دارو، گازهای سمی مانند آمونیاک، کلر و اکسیدهای نیتروژن تولید می‌شوند. این گازها در صورت عدم تهویه مناسب، می‌توانند به ریه‌ها آسیب وارد کنند و مشکلات حاد تنفسی ایجاد کنند.

مواد نگهدارنده و ضدعفونی‌کننده‌ها: در فرآیند تولید دارو، برای جلوگیری از آلودگی میکروبی، از مواد ضدعفونی‌کننده و نگهدارنده‌های شیمیایی استفاده می‌شود. برخی از این مواد می‌توانند تحریک‌کننده باشند و به بافت‌های حساس پوست و چشم آسیب برسانند.

راهکارهای پیشگیری از بیماری‌های شغلی ناشی از سموم محیطی

برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های شغلی ناشی از سموم محیطی، نیاز است که اقداماتی مؤثر و جامع در محیط‌های کاری اتخاذ شود. در این بخش به بررسی مهم‌ترین راهکارهای پیشگیری از این بیماری‌ها خواهیم پرداخت.

رعایت استانداردهای ایمنی در محیط کار

ایجاد محیط‌های کاری ایمن و بهداشتی، یکی از مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از بیماری‌های شغلی است. این استانداردها شامل تهویه مناسب، استفاده از تجهیزات ایمنی و محافظت فردی، نصب سیستم‌های تصفیه هوا و کاهش آلودگی‌های شیمیایی در محیط‌های کاری می‌شود.

استفاده از تجهیزات حفاظتی شخصی

کارکنان باید از تجهیزات حفاظتی مانند ماسک‌های تنفسی، دستکش، عینک‌های ایمنی و لباس‌های محافظ استفاده کنند. این تجهیزات باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی طراحی و تهیه شوند تا از تماس مستقیم با مواد سمی جلوگیری کنند.

آموزش کارکنان

آگاهی‌رسانی به کارکنان در خصوص خطرات موجود در محیط کار و نحوه استفاده ایمن از مواد شیمیایی و تجهیزات، می‌تواند نقش بزرگی در کاهش خطرات داشته باشد. کارگاه‌های آموزشی و دوره‌های تخصصی می‌توانند به کارکنان کمک کنند تا روش‌های صحیح کار را یاد بگیرند و از بروز حوادث جلوگیری کنند.

نظارت مستمر و ارزیابی محیط کار

نظارت مستمر بر کیفیت هوا، میزان آلودگی‌ها و خطرات محیطی، می‌تواند به شناسایی زودهنگام خطرات و جلوگیری از بروز مشکلات جدی کمک کند. همچنین ارزیابی‌های دوره‌ای سلامت کارکنان از اهمیت بالایی برخوردار است.

نتیجه‌گیری 

سموم محیطی در محل کار تهدیدی جدی برای سلامت کارکنان به شمار می‌روند. این سموم می‌توانند منجر به بروز بیماری‌های شغلی مختلفی شوند که تأثیرات منفی آن‌ها نه تنها بر سلامت فردی، بلکه بر عملکرد کلی محیط کار و اقتصاد کشورها نیز خواهد داشت. بنابراین، اهمیت رعایت اصول ایمنی و بهداشتی، استفاده از تجهیزات حفاظتی و آگاهی‌بخشی به کارکنان، می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری از این بیماری‌ها داشته باشد. ایجاد محیط‌های کاری ایمن و سالم، نیازمند هم‌افزایی کارکنان، مدیران و سازمان‌های دولتی است تا از بروز بحران‌های بهداشتی و اقتصادی جلوگیری شود.