اشعه فرابنفش با تاثیرات مخرب و جبران‌ناپذیری که بر سلامت جسمی دارد، می‌تواند تهدید جدی برای افراد در سراسر جهان، به ویژه در کشورهایی با تابش شدید آفتاب مانند ایران باشد.
گروه سلامت و دارویی برکت: با این که هنوز در اواخر اردیبهشت هستیم، اما گرمای غیرمنتظره‌ای در این روزها حکم‌فرما شده است. آفتاب داغ و تابش خورشید، به رغم این که هنوز به آغاز فصل تابستان نرسیده‌ایم، حالتی مشابه روزهای گرم تابستانی به خود گرفته است. این شرایط، به‌ویژه در شهرهایی که تابش مستقیم آفتاب بیشتر است، می‌تواند نگرانی‌هایی در خصوص اثرات منفی اشعه فرابنفش (UV) ایجاد کند.
اشعه فرابنفش، یکی از پرتوهای خطرناک خورشید است که می‌تواند آسیب‌های جدی به پوست و سلامت انسان وارد کند. در این شرایط، که آفتاب بیشتر از حد معمول خود می‌تابد و دمای هوا در حدی است که نه به شدت تابستان، اما بیشتر از آنچه که انتظار می‌رفت، گرم است، مراقبت از سلامت خود در برابر این اشعه اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
اشعه فرابنفش چیست؟
یکی از انواع پرتوهای الکترومغناطیسی است که از خورشید منتشر می‌شود و به سطح زمین می‌رسد. این اشعه با طول موج کوتاه‌تر از نور مرئی و انرژی بالاتر، می‌تواند تاثیرات مخربی بر سلامت جسمانی انسان داشته باشد. اشعه فرابنفش به سه نوع UVA، UVB و UVC تقسیم می‌شود که هرکدام دارای ویژگی‌ها و تاثیرات خاص خود هستند.
میزان اشعه فرابنفش که به سطح زمین می‌رسد، بسته به عوامل مختلفی مانند موقعیت جغرافیایی، ارتفاع، زمان سال، زمان روز و شرایط جوی متفاوت است. آگاهی از این مناطق و شرایط می‌تواند به افراد کمک کند تا با اتخاذ اقدامات مناسب، از سلامت خود در برابر تاثیرات مخرب اشعه UV محافظت کنند. مناطقی که نزدیک به خط استوا قرار دارند، مانند بخش‌هایی از آفریقا، آسیا، آمریکای جنوبی و استرالیا، بیشترین میزان اشعه فرابنفش را دریافت می‌کنند.
این مسئله به دلیل زاویه تابش مستقیم خورشید و کوتاه‌تر بودن مسیر اشعه خورشید از جو است. از طرفی، ارتفاع بالا باعث کاهش ضخامت جو می‌شود که در نتیجه، اشعه فرابنفش بیشتری به سطح زمین می‌رسد. کوه‌های هیمالیا، کوه‌های آلپ و کوه‌های آند از جمله مناطقی هستند که در ارتفاعات بالا قرار دارند و اشعه فرابنفش بیشتری دریافت می‌کنند.
علاوه بر این، بیابان‌ها و مناطق خشک به دلیل فقدان پوشش گیاهی و رطوبت کمتر، بازتاب بیشتری از اشعه فرابنفش دارند. بیابان‌های صحرا، کلاهکو و آریزونا از جمله این مناطق هستند. همچنین، لایه اوزون در جو به عنوان یک سپر برای جذب اشعه فرابنفش عمل می‌کند. در مناطقی که لایه اوزون نازک‌تر است، میزان بیشتری از اشعه فرابنفش به سطح زمین می‌رسد. نواحی اطراف قطب جنوب و بخش‌هایی از قطب شمال به دلیل وجود حفره اوزون، بیشتر در معرض اشعه UV قرار دارند.
در تابستان، زاویه تابش خورشید به سمت زمین نزدیک‌تر به حالت عمود است و این امر منجر به تابش بیشتر اشعه فرابنفش می‌شود؛ ضمن اینکه در بازه زمانی ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر، شدت تابش خورشید و به تبع آن میزان اشعه فرابنفش بیشتر است. همچنین، در روزهای آفتابی و بدون ابر، میزان اشعه فرابنفش بیشتری به سطح زمین می‌رسد؛ در حالی که ابرها می‌توانند تا حدی اشعه فرابنفش را جذب یا پراکنده کنند.
آسیب‌های جبران‌ناپذیر بر سلامت جسمانی
در حالی که UVC به دلیل جذب کامل توسط لایه اوزون به سطح زمین نمی‌رسد، UVA و UVB به میزان قابل توجهی به زمین می‌رسند و می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به بدن وارد کنند.
یکی از جدی‌ترین و شایع‌ترین عوارض قرارگیری طولانی‌مدت در معرض اشعه فرابنفش، افزایش خطر ابتلا به انواع سرطان پوست از جمله ملانوما، کارسینوم سلول‌های سنگفرشی و کارسینوم سلول‌های بازیلی است. این سرطان‌ها می‌توانند به سرعت پیشرفت کرده و به سایر قسمت‌های بدن نیز گسترش یابند. پیری زودرس پوست نیز یکی دیگر از آسیب‌های مرتبط با این اشعه است. اشعه UV موجب تخریب کلاژن و الاستین در پوست می‌شود که این امر منجر به پیری زودرس پوست، چین و چروک‌ها و لکه‌های سنی می‌گردد.
همچنین، قرارگیری مستقیم و طولانی‌مدت در معرض اشعه فرابنفش می‌تواند به مشکلات چشمی مانند آب مروارید، دژنراسیون ماکولا و کراتوکونژنکتیویت منجر شود که این مشکلات می‌توانند به تدریج به کاهش دید و حتی نابینایی منجر شوند. علاوه بر این، این اشعه می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و بدن را در برابر عفونت‌ها و بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر کند.
افزون بر این، اشعه UVB به خصوص می‌تواند به دی ان ای سلول‌ها آسیب رسانده و باعث جهش‌های ژنتیکی شود که به رشد غیرقابل کنترل این سلول‌ها و در نهایت به ملانوما منجر شود. ملانوما بدخیم یکی از جدی‌ترین انواع سرطان پوست است که می‌تواند به سایر اعضای بدن متاستاز کند.
در برخی موارد، با وجود اینکه اشعه فرابنفش می‌تواند به کاهش علائم اگزما کمک کند و نوردرمانی با اشعه UVB برای درمان اگزما در برخی افراد موثر بوده است، اما قرارگیری بیش از حد در معرض اشعه UV می‌تواند منجر به خشکی و تحریک بیشتر پوست و تشدید علائم اگزما شود. افزون بر این، بیماری خودایمنی لوپوس اریتماتوز سیستمیک می‌تواند با قرارگیری در معرض اشعه UV بدتر شود. افراد مبتلا به لوپوس اغلب حساسیت بالایی به نور خورشید دارند و تابش فرابنفش می‌تواند منجر به افزایش التهاب و تشدید علائم بیماری شود؛ از جمله بثورات پوستی و تشدید مشکلات مفصلی و اندامی.
راه‌های پیشگیری و درمان چیست؟
با توجه به شدت تابش آفتاب و قرارگیری در مناطق مختلف جغرافیایی، اقدامات پیشگیرانه و درمانی متعددی برای کاهش تاثیرات مضر اشعه فرابنفش انجام می‌شود:
استفاده از کرم‌های ضدآفتاب: استفاده روزانه از کرم‌های ضدآفتاب با اس پی اف مناسب، به ویژه در مناطق با تابش شدید آفتاب، به عنوان یکی از موثرترین روش‌های پیشگیری توصیه می‌شود.
پوشیدن لباس‌های محافظ: پوشیدن لباس‌های بلند، کلاه‌های لبه‌دار و عینک‌های آفتابی با حفاظت UV می‌تواند از تماس مستقیم پوست و چشم‌ها با اشعه UV جلوگیری کند.
آموزش و آگاهی‌رسانی: برگزاری کمپین‌های آموزشی و افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات اشعه UV و روش‌های پیشگیری می‌تواند به کاهش آسیب‌ها کمک کند.
غربالگری و تشخیص زودهنگام: تشخیص زودهنگام سرطان‌های پوستی از طریق معاینه منظم توسط پزشکان متخصص و انجام آزمایش‌های دوره‌ای می‌تواند در کاهش مرگ و میر و بهبود نتایج درمانی موثر باشد.
درمان‌های پزشکی: درمان‌های مختلفی از جمله جراحی، پرتودرمانی، کرم‌های دارویی و ایمنی‌درمانی برای درمان سرطان‌های پوستی و سایر آسیب‌های ناشی از اشعه UV در ایران موجود است که با پیشرفت‌های روزافزون در حوزه پزشکی، نتایج بهتری را برای بیماران فراهم می‌آورند.
نتیجه‌گیری
میزان اشعه فرابنفش در مناطق مختلف جهان بسته به عوامل جغرافیایی و جوی متفاوت است. مناطقی نزدیک به خط استوا، مناطق مرتفع، بیابان‌ها و نواحی با لایه اوزون نازک‌تر، بیشترین میزان اشعه فرابنفش را دریافت می‌کنند. در همین راستا، این اشعه با تاثیرات مخرب و جبران‌ناپذیری که بر سلامت جسمی دارد، می‌تواند تهدید جدی برای افراد در سراسر جهان، به ویژه در کشورهایی با تابش شدید آفتاب مانند ایران باشد.
با این حال، با اتخاذ اقدامات پیشگیرانه و درمانی مناسب، می‌توان از بسیاری از این آسیب‌ها جلوگیری کرده و سلامت جسمانی را حفظ نمود. آگاهی‌رسانی عمومی و پیشرفت‌های پزشکی در این زمینه نقش بسزایی در کاهش تاثیرات منفی اشعه فرابنفش ایفا می‌کنند.
برای امتیاز به این نوشته کلیک کنید!
