گروه سلامت و دارویی برکت: در دنیای پرشتاب و پرتنش امروز، آمار ابتلا به افسردگی در حال افزایش است. برای مقابله با این بحران خاموش، دارو های ضدافسردگی به یکی از پرمصرف ترین نسخه های تجویزشده در جهان تبدیل شده اند.
اما با این رواج، یک پرسش پرتکرار ذهن بسیاری از بیماران، خانواده ها و حتی برخی درمانگران را به خود مشغول کرده: آیا این داروها اعتیادآورند؟ آیا مصرف طولانی مدت آن‌ها منجر به وابستگی می‌شود؟ پاسخ به این پرسش ساده نیست.
مفاهیم “اعتیاد”، “وابستگی فیزیکی”، “تحمل دارویی” و “سوء مصرف”، هر کدام تعاریف علمی خاص خود را دارند. در این گزارش، با تکیه بر معتبرترین منابع روان پزشکی، پژوهش ها و راهنماهای بین‌المللی، مرز میان واقعیت و باور غلط را روشن می‌کنیم.
تفاوت اعتیاد و وابستگی فیزیولوژیک
بسیاری از افراد، واژه‌ی “اعتیاد” را برای هر نوع نیاز به دارو به کار می‌برند، اما در علوم اعصاب و روانپزشکی، تفاوت روشنی وجود دارد. اعتیاد به معنای مصرف اجباری یک ماده با وجود آگاهی از پیامدهای منفی آن است. در مقابل، وابستگی فیزیولوژیک یعنی بدن به حضور ماده‌ای عادت می‌کند و با قطع آن، علائم ناخوشایندی ظاهر می‌شود.
از سوی دیگر، داروهای ضدافسردگی ممکن است وابستگی فیزیکی ایجاد کنند، اما میل و وسوسه‌ی شدید برای مصرف مکرر ندارند؛ ویژگی که هسته اصلی اعتیاد به شمار می‌رود. همین تفاوت بنیادین است که پزشکان این داروها را “غیر اعتیادآور” طبقه بندی می‌کنند؛ اگرچه با احتیاط و زیر نظر متخصص باید مصرف یا قطع شوند.
چطور ضدافسردگی ها روی مغز اثر می‌گذارند؟
برخلاف مواد مخدر، داروهای ضدافسردگی به آرامی سطح انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین، نوراپی‌نفرین و دوپامین را تنظیم می‌کنند. این داروها اثر تدریجی دارند و تجربه لذت یا هیجان‌برانگیز ایجاد نمی‌کنند. از همین رو، انگیزه ای برای سوء مصرف یا افزایش خودسرانه‌ی دوز در مصرف‌کننده ایجاد نمی‌شود. حتی پس از قطع مصرف، افراد معمولاً میل روانی برای برگشتن به دارو ندارند؛ بلکه نگرانی از بازگشت علائم افسردگی آن‌ها را محتاط می‌کند.
سندروم قطع دارو؛ چرا بعضی بیماران فکر می‌کنند معتاد شده‌اند؟
یکی از دلایل شایع ایجاد ترس از اعتیاد، بروز علائم ناخوشایند هنگام قطع دارو است. این حالت که «سندروم قطع ضدافسردگی» نام دارد، شامل علائمی مانند سردرد، بی‌خوابی، سرگیجه، تهوع و نوسانات خلقی است. اما این علائم، صرفاً نتیجه انطباق بدن با نبود دارو است و معمولاً با کاهش تدریجی دوز قابل پیشگیری می باشد. برخلاف علائم ترک مواد مخدر که بسیار شدید و خطرناک است، این سندروم در اغلب موارد گذرا و کنترل شدنی است.
ضدافسردگی ها و سوء مصرف
داروهایی مثل بنزودیازپین‌ها یا محرک‌ها ممکن است توسط برخی افراد سوء مصرف شوند، اما در مورد داروهای ضدافسردگی این اتفاق بسیار نادر است. به دلیل نبود اثرات فوری، لذت‌بخش، این داروها در بازار سیاه دارویی هم تقریباً حضور ندارند. سازمان‌های بین‌المللی از جمله FDA و APA نیز تأکید دارند که ضدافسردگی‌ها، در صورتی که طبق تجویز مصرف شوند، خطر سوء مصرف یا وابستگی روانی ندارند.
بررسی دیدگاه علمی جهانی
بر اساس مطالعات انجام شده، داروهای ضدافسردگی در طبقه‌بندی مواد اعتیادآور قرار نمی‌گیرند. سازمان بهداشت جهانی نیز آن ها را در گروه داروهای با پتانسیل پایین وابستگی طبقه‌بندی کرده است. بسیاری از راهنماهای علمی جهانی تأکید کرده اند که در صورت بروز سندروم قطع، کاهش تدریجی دوز راهکار اصلی است و جای نگرانی از اعتیاد وجود ندارد. این اتفاق نظر علمی نشان می‌دهد که جامعه پزشکی جهانی به شرط مصرف صحیح و پیروی از اصول درمانی، داروهای ضدافسردگی را ایمن می‌داند.
شفاف‌سازی با بیمار؛ درمان روان آگاهانه بدون ترس و کلیشه
بسیاری از بیماران از ترس و نگرانی اعتیاد، درمان را شروع نمی‌کنند یا خودسرانه داروهای ضد افسردگی را متوقف می‌کنند. در اینجا نقش پزشک، روان پزشک و حتی روابط عمومی شرکت‌های دارویی بسیار کلیدی است. اگر بیمار بداند که مصرف این دارو مانند مصرف داروی قند یا فشار خون نیازمند پایش، تنظیم و کنترل است، ترس و نگرانیش فروکش می‌کند. آموزش، گفت وگو و ارائه اطلاعات دقیق، مسیر درمان را هموارتر می کند و برچسب منفی «اعتیاد» را از داروهایی که نجات بخش هستند، برمی‌دارد.
