گروه سلامت و دارویی برکت: طب سنتی در ایران، ریشه در هزاران سال تجربه، مشاهده و روش‌های درمانی بومی دارد. بسیاری از خانواده ها هنوز هم نسخه های گیاهی مادربزرگ‌ها را به یاد دارند؛ از دمنوش‌های آرام‌بخش گرفته تا ضمادهای ضد درد. با این حال، ورود تکنولوژی و شبکه های اجتماعی، این میراث را به مسیری تازه کشانده است.
اکنون بسیاری از نسخه ها و توصیه های طب سنتی نه از زبان حکیم حاذق، بلکه از دهان اینفلوئنسرهای اینستاگرامی شنیده می‌شود؛ افرادی که برخی بدون هیچ گونه تحصیلات پزشکی، با اعتماد به نفس بالا، نسخه می‌پیچند و دارو تجویز می‌کنند.
در چنین فضایی، مرز بین طب سنتی مستند و شبه درمان های سود جویانه، به سختی قابل تشخیص است. از آن سو، اعتماد عمومی به پزشکان در مواردی کاهش یافته و کاربران به‌دنبال درمان‌های «کم هزینه» و «بی عارضه» در اینستاگرام می‌گردند.
در همین راستا، در این گزارش با نگاهی تحلیلی، علمی و اجتماعی به بررسی نقش و جایگاه طب سنتی در اینستاگرام و مرز میان واقعیت و بازارگرمی می پردازیم.
طب سنتی؛ میراثی کهن با نیاز به بازنگری علمی
طب سنتی ایران مجموعه‌ای غنی از تجارب پزشکی بومی است که طی قرن ها به دست آمده؛ اما بسیاری از این اطلاعات به صورت تجربی بوده و کمتر تحت بررسی های علمی دقیق قرار گرفته اند. امروزه، برخی از دانشگاه ها و مراکز پژوهشی تلاش کرده‌اند با متدولوژی علمی، بخشی از این طب را آزموده و آن را وارد نظام سلامت کنند.
در این فرآیند، تمایز بین «طب سنتی مبتنی بر شواهد» و «طب تجربی بدون آزمون» اهمیت زیادی دارد. اما، در فضای اینستاگرام، این مرزبندی معمولاً نادیده گرفته می‌شود. اکثر صفحات طب سنتی، بدون استناد علمی، نسخه هایی پیشنهاد می‌دهند که حتی می‌تواند با داروهای شیمیایی در تداخل باشد. نبود چارچوب های نظارتی سفت و سخت بر این صفحات، موجب گسترش بی‌رویه اطلاعات نادرست شده است.
اینستاگرام؛ میدان رقابت طب سنتی و الگوریتم‌ها
الگوریتم‌های اینستاگرام محتواهایی را بیشتر نمایش می‌دهند که واکنش برانگیزتر، جذاب تر و پرطرفدارتر باشند. در چنین بستری، نسخه های فوری، درمان های شگفت انگیز و زبان اغواگر به مراتب بیشتر دیده می‌شوند تا اطلاعات علمی یا هشدارهای سلامت.
این پلتفرم تجاری، اولویت را نه به سلامت، بلکه به جذابیت می‌دهد. بنابراین اینستاگرام، به مرور طب سنتی را از شکل اصیل و اندیشمندانه خود دور کرده و به نسخه‌ای پرفروش، اما اغلب بی‌ریشه، تبدیل کرده است.
بسیاری از فعالان این حوزه برای جذب مخاطب، درمان های غیرمعمول یا نامعمول را تبلیغ می‌کنند که حتی ممکن است خطرناک باشد. آنچه در این میدان کم رنگ است، علم است؛ و آنچه برجسته شده، برند شخصی، فروش بیشتر و فالورهای میلیونی است.
سودجویی در لباس شفا؛ نگاهی به اقتصاد پنهان طب سنتی مجازی
پشت پرده بسیاری از صفحات پرمخاطب طب سنتی، یک شبکه فروش فعال وجود دارد. از دمنوش های لاغری گرفته تا داروهای گیاهی ضد افسردگی، همه به‌صورت بسته بندی شده، بدون برچسب نظارتی، مستقیماً از طریق دایرکت فروخته می‌شوند. بسیاری از این صفحات حتی شماره کارت شخصی برای خرید محصولات بدون هرگونه مجوز از سازمان غذا و دارو ارائه می‌دهند.
در همین راستا شاهد هستیم که سود این بازار غیرشفاف، گاه از یک داروخانه رسمی هم بیشتر است. در واقع طب سنتی در اینستاگرام، بیش از آنکه مسیر شفا باشد، به بازاری سودآور برای افراد بدون صلاحیت تبدیل شده است. این وضعیت به دلیل خلأهای نظارتی، نبود قوانین سخت‌گیرانه دیجیتال و اعتماد کور برخی مخاطبان، روز به روز گسترده تر می‌شود.
مخاطبان؛ چرا مردم به این صفحات اعتماد می‌کنند؟
دلایل متعددی سبب می‌شود مردم به نسخه های مجازی طب سنتی اعتماد کنند: کاهش اعتماد به نظام سلامت رسمی، هزینه بالای درمان، دسترسی راحت تر به محتوای اینستاگرامی، و روایت‌های جذاب «تجربه موفق بیماران» که در قالب ویدئو و استوری منتشر می‌شوند.از طرفی زبان ساده، تصاویر گرافیکی و وعده های بدون عارضه، کاربران را جذب می‌کند. برای بسیاری از افراد، رفتن به پزشک با ترس، هزینه و بی‌اعتمادی همراه است، اما نسخه اینستاگرامی به‌نظر بی‌دردسرتر می‌رسد.
این پدیده نشان‌دهنده خلأ در آموزش سلامت عمومی و ضرورت تقویت سواد سلامت در جامعه است، چرا که در فضایی که مخاطب نمی‌تواند سره را از ناسره تشخیص دهد، بازار درمان های شبه علمی همواره داغ خواهد بود.
