بازیهای دیجیتالی و سلامت کودکان؛ اثرات مثبت و مخرب جسمی و روانی

گروه سلامت و دارویی برکت: بازی‌های کامیپوتری و موبایلی که در سیستم و کنسولهای مختلف به نمایش گذاشته می شوند، به طور گسترده‌ای در بین کودکان و نوجوانان محبوب هستند، در حالی که تاثیرات متنوعی بر سلامت روان آن‌ها دارد. این تاثیرات  مثبت و یا منفی، به عوامل مختلفی مانند نوع بازی، مدت زمان بازی، و ویژگی‌های فردی بازیکنان بستگی دارند. تاثیرات منفی این بازی ها به صورت اعتیاد به این بازیها نمایان می شود که یک مشکل جدی و رو به افزایش در بین کودکان و نوجوانان است و می‌تواند تأثیرات منفی گسترده‌ای بر سلامت جسمی و روانی آن‌ها داشته باشد.

در همین راستا، در ادامه به بررسی اثرات مثبت و مخرب این بازیها و راهکارهای مناسب جهت کاهش تاثیرات منفی می پردازیم.

تاثیرات مثبت بازی‌های دیجیتالی

تقویت مهارت‌های شناختی، افزایش تعامل اجتماعی و تقویت مهارت‌های یادگیری از جمله اثرات مثبت بازی های دیجیتالی است.

بازی‌های استراتژیک و معمایی می‌توانند مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی را تقویت کنند، ضمن اینکه، بازی‌های اکشن و شبیه‌سازی موجب بهبود هماهنگی دست و چشم و واکنش‌های سریع می‌شوند.

از سوی دیگر، این بازی‌ها می‌توانند تعامل اجتماعی و همکاری را تقویت کنند، زیرا بازیکنان نیاز به همکاری و برقراری ارتباط با یکدیگر دارند. ایجاد دوستی‌های جدید و ارتباط با افراد با علایق مشابه نیز می‌تواند احساس تعلق و پذیرش اجتماعی را افزایش دهد. افزون بر این، این بازی‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا مهارت‌های جدیدی را یاد بگیرند و دانش خود را در موضوعات مختلف افزایش دهند.

اعتیاد به بازی‌های دیجیتالی: علل

بسیاری از بازی‌های دیجیتالی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بازیکنان را به ادامه بازی ترغیب می‌کنند، از جمله استفاده از پاداش‌های مکرر، سطح‌های مختلف، و عناصر اجتماعی مانند چت و همکاری با دیگر بازیکنان.

همچنین، کودکان و نوجوانانی که با مشکلات شخصی، اجتماعی یا تحصیلی مواجه هستند، ممکن است به بازی‌های دیجیتالی به عنوان راهی برای فرار از واقعیت و کاهش استرس‌ها و اضطراب‌های خود روی بیاورند؛ ضمن اینکه بازی‌ ها یا گیم ها می‌توانند احساس موفقیت و ارزشمندی را به بازیکنان القا کنند، به ویژه اگر در زندگی واقعی کمتر با چنین احساساتی مواجه شوند.

 تاثیرات منفی چیست؟

مشکلات رفتاری و عاطفی،  تاثیرات منفی بر سلامت جسمی، انزوای اجتماعی ، ناتوانی در قطع بازی و تأثیر منفی بر عملکرد تحصیلی از جمله اثرات منفی اعتیاد به این بازیها است.
برخی بازی‌های دیجیتالی با محتوای خشونت‌آمیز می‌توانند رفتارهای پرخاشگرانه را تقویت کنند و حساسیت به خشونت را کاهش دهند. بازی بیش از حد و اعتیاد به بازی‌های ویدئویی همچنین می تواند به مشکلات روانی مانند اضطراب، افسردگی و کاهش عملکرد تحصیلی منجر شود.

زمان زیاد صرف شده در بازی‌های دیجیتالی کاهش فعالیت بدنی و افزایش خطر چاقی را به همراه خواهد داشت، ضمن اینکه این بازی ها می‌توانند الگوهای خواب را مختل کرده و به مشکلات خواب منجر شوند. وابستگی به بازی‌های ویدئویی می‌تواند تعاملات اجتماعی رو در رو را کاهش داده و به احساس انزوا و تنهایی منجر شود.

افزون بر این، کودک یا نوجوان در برخی مواقع نمی تواند بازی را متوقف کند و حتی پس از تصمیم به کاهش یا قطع بازی، مجددا به آن بازمی‌گردد. افت تحصیلی به دلیل صرف زمان زیاد برای بازی‌های دیجیتالی نیز یکی از اثرات مخرب زمان بیش از حد مجاز برای بازی های ویدئویی است.

راهکارهای پیشنهادی در کاهش تاثیرات منفی

والدین و مربیان باید زمان بازی کودکان و نوجوانان را مدیریت کنند و محدودیت‌های مناسبی برای بازی‌های ویدئویی تعیین کنند؛ به عبارت دیگر،  والدین باید محدودیت‌های زمانی مناسبی برای بازی‌های دیجیتالی تعیین کنند و کودک را به رعایت این محدودیت‌ها تشویق کنند. انتخاب بازی‌های مناسب با محتوای آموزشی و غیرخشونت‌آمیز می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی کمک کند.

ترغیب و تشویق کودکان و نوجوانان به شرکت در فعالیت‌های فیزیکی، اجتماعی و آموزشی مختلف می‌تواند تعادل مناسبی بین بازی‌های کامیپوتری و موبایلی و دیگر فعالیت‌ها ایجاد کند. آموزش مهارت‌های مدیریت زمان و برنامه‌ریزی به کودکان و نوجوانان می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا زمان خود را بین بازی‌های کامیپوتری و موبایلی و دیگر فعالیت‌ها به درستی تقسیم کنند. همچنین، انتخاب بازی‌های مناسب با سن کودک و محتوای غیرخشونت‌آمیز و آموزشی می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی بازی‌ها کمک کند.

علاوه بر این، والدین یا مربیان باید با کودک یا نوجوان درباره تاثیرات منفی اعتیاد به بازی‌های کامیپوتری و موبایلی صحبت کنند و او را از پیامدهای این رفتار آگاه سازند. مهمتر اینکه،  والدین باید خود نیز الگوی مثبتی در استفاده از فناوری‌ها و مدیریت زمان باشند تا کودک از رفتار آن‌ها الگو بگیرد. افزون بر این، در موارد شدید، ممکن است نیاز به مشاوره و درمان تخصصی با روان‌شناس یا مشاور خانواده باشد تا به کودک کمک شود بر این اعتیاد غلبه کند.

اقدامات مدیریتی

در ایران نیز با توجه به رشد فزاینده استفاده از بازی‌های دیجیتالی و احتمال بروز اعتیاد به این بازی‌ها، اقداماتی را در جهت مدیریت و کنترل این مسئله از طریق برنامه‌های آموزشی و فرهنگی انجام داده است. برخی از این برنامه ها عبارتند از:

آگاهی‌بخشی و آموزش والدین:
– برگزاری کارگاه‌ها و سمینارها: برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی برای والدین به منظور آگاهی‌بخشی در مورد تأثیرات مثبت و منفی بازی‌های ویدئویی و روش‌های مدیریت زمان بازی کودکان.
– تولید محتواهای آموزشی: تولید و توزیع محتواهای آموزشی شامل کتابچه‌ها، بروشورها، و ویدئوهای آموزشی که به والدین اطلاعات لازم را در مورد انتخاب بازی‌های مناسب و محدودیت‌های زمانی می‌دهد.

آموزش در مدارس:
– برنامه‌های آموزشی در مدارس: گنجاندن مباحث مرتبط با مدیریت استفاده از فناوری‌ها و بازی‌های کامیپوتری و موبایلی در برنامه‌های آموزشی مدارس به منظور آگاهی‌بخشی به دانش‌آموزان.
– برگزاری جلسات مشاوره: برگزاری جلسات مشاوره در مدارس با حضور روان‌شناسان و مشاوران به منظور آگاه‌سازی دانش‌آموزان از تأثیرات منفی اعتیاد به بازی‌های کامیپوتری و موبایلی و ارائه راهکارهای مناسب برای مدیریت زمان بازی.

تشویق به فعالیت‌های جایگزین:
– ترویج فعالیت‌های ورزشی و هنری: تشویق کودکان و نوجوانان به شرکت در فعالیت‌های ورزشی، هنری، و اجتماعی به منظور کاهش وابستگی به بازی‌های دیجیتالی.
– ایجاد فضاهای بازی سالم: ایجاد فضاها و امکانات مناسب برای بازی‌های فیزیکی و تعاملات اجتماعی سالم در مدارس و مراکز فرهنگی.

توسعه بازی‌های آموزشی:
– تولید بازی‌های آموزشی داخلی: حمایت از تولید و توسعه بازی‌های دیجیتالی آموزشی و غیرخشونت‌آمیز توسط شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی که محتوای مناسب و فرهنگی دارند.
– پشتیبانی از استارتاپ‌های حوزه بازی‌های آموزشی: حمایت مالی و مشاوره‌ای به استارتاپ‌های فعال در حوزه تولید بازی‌های آموزشی و فرهنگی.

همکاری با رسانه‌ها:
– تولید برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی: تولید و پخش برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی آموزشی با موضوع مدیریت استفاده از بازی‌های دیجیتالی و ارائه راهکارهای عملی به والدین و کودکان.
– استفاده از شبکه‌های اجتماعی: استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای انتشار محتواهای آموزشی و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها در مورد تأثیرات مثبت و منفی بازی‌های دیجیتالی.

نقش نهادهای مسئول و برنامه‌های دولت

وزارت آموزش و پرورش:گنجاندن مباحث مربوط به مدیریت استفاده از بازی‌های دیجیتالی و اینترنت در کتب درسی و برنامه‌های آموزشی مدارس و برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های تربیتی برای معلمان و مربیان به منظور آموزش روش‌های مناسب مدیریت استفاده از بازی‌های ویدئویی.

وزارت بهداشت:ارائه خدمات مشاوره‌ای در مراکز بهداشتی و درمانی برای کودکان و نوجوانان و خانواده‌ها در مورد مدیریت استفاده از بازی‌های دیجیتالی و مقابله با اعتیاد به آن‌ها و  تولید و توزیع محتواهای آموزشی و اطلاع‌رسانی در مورد تأثیرات بازی‌های دیجیتالی و راهکارهای پیشگیری و درمان اعتیاد به آن‌ها.

سازمان صدا و سیما: تولید و پخش برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی آموزشی و آگاهی‌بخش در مورد مدیریت استفاده از بازی‌های دیجیتالی و راهکارهای مناسب برای والدین و کودکان.

نتیجه گیری

به طور کلی، بازی‌های دیجیتالی می‌توانند تاثیرات مثبت و منفی بر سلامت روان کودکان و نوجوانان داشته باشند. مدیریت مناسب زمان بازی و انتخاب بازی‌های مناسب می‌تواند به کاهش تاثیرات منفی و افزایش تاثیرات مثبت کمک کند. علاوه بر این، با ایجاد محدودیت‌های زمانی، تشویق به فعالیت‌های جایگزین، و نظارت بر محتوای بازی‌ها، والدین می‌توانند به کاهش این تاثیرات کمک کنند و کودک را به سمت استفاده بهینه از بازی‌های ویدئویی هدایت کنند. در موارد شدیدتر، مراجعه به متخصصین روان‌شناسی و مشاوره می‌تواند کمک موثری باشد.

برنامه‌های آموزشی و فرهنگی در ایران به منظور مدیریت و کاهش تاثیرات منفی بازی‌های دیجیتالی و پیشگیری از اعتیاد به آن‌ها شامل آگاهی‌بخشی به والدین و کودکان، آموزش در مدارس، تشویق به فعالیت‌های جایگزین، توسعه بازی‌های آموزشی و همکاری با رسانه‌ها است. این برنامه‌ها و اقدامات می‌توانند به کاهش مشکلات ناشی از اعتیاد به بازی‌های ویدئویی کمک کرده و سلامت روان کودکان و نوجوانان را حفظ کنند.