وجود فضاهای سبز شهری نه تنها بر سلامت روان افراد تأثیر مثبت دارد، بلکه از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز اهمیت دارد. وجود پارک‌ها و مناطق طبیعی در شهرها می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های درمانی مرتبط با بیماریهای روانی شود.
گروه سلامت و دارویی برکت: فضاهای سبز شهری به عنوان بخش‌های حیاتی در طراحی و توسعه شهرهای مدرن شناخته می‌شوند. این فضاها شامل پارک‌ها، باغ‌ها، جنگل‌های شهری و سایر مناطق طبیعی هستند که برای شهروندان قابل دسترسی‌اند و نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی دارند. با افزایش زندگی شهری و رشد جمعیت در کلان‌شهرها، انسان‌ها بیشتر در محیط‌های مصنوعی و پر استرس زندگی می‌کنند، جایی که محدودیت دسترسی به طبیعت باعث کاهش کیفیت زندگی و افزایش مشکلات روانی می‌شود. در این میان، تأثیر فضاهای سبز شهری بر سلامت روان شهروندان به عنوان یکی از موضوعات مورد توجه پژوهشگران و متخصصان بهداشت عمومی قرار گرفته است.
شواهد زیادی از سراسر جهان نشان می‌دهد که وجود و دسترسی به فضاهای سبز می‌تواند نقش قابل توجهی در کاهش اضطراب، استرس و افسردگی داشته باشد. فضاهای سبز به دلیل داشتن ویژگی‌هایی مانند آرامش‌بخشی، کاهش صداهای مضر شهری، و ایجاد فرصت‌هایی برای فعالیتهای جسمانی، محیطی سالم‌تر و مفرح‌تر را برای شهروندان فراهم می‌کنند.
در ایران نیز، با توجه به شرایط خاص جغرافیایی و شهرنشینی، اهمیت فضاهای سبز برای سلامت روان بیشتر احساس می‌شود. شهرهای بزرگی مانند تهران و مشهد با چالش‌های فراوانی در زمینه کمبود فضاهای سبز و تأثیرات آن بر سلامت روان شهروندان مواجه‌اند.
در همین راستا، این گزارش به بررسی ارتباط بین دسترسی به فضاهای سبز شهری و بهبود سلامت روان شهروندان با تأکید بر شرایط ایران می‌پردازد.
دسترسی به فضاهای سبز شهری و سلامت روان
فضاهای سبز شهری به طور مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت روان تأثیر می‌گذارند. نخستین تاثیر مستقیم آن، امکان حضور و گذران وقت در طبیعت است که باعث کاهش سطح اضطراب و استرس در افراد می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که گذراندن زمان در طبیعت و مشاهده مناظر سبز می‌تواند فعالیت سیستم عصبی خودمختار را بهبود بخشد و موجب کاهش هورمون‌های استرس‌زا مانند کورتیزول شود. در محیط‌های شهری که فشارهای روزانه ناشی از ترافیک، آلودگی و جمعیت زیاد بیشتر است، چنین فضایی می‌تواند به یک فرار موقت و منبع آرامش تبدیل شود.
یکی از مثال‌های برجسته در این زمینه، پژوهشی است که در کشور هلند انجام و نشان داده افرادی که در نزدیکی پارک‌ها و مناطق سبز زندگی می‌کنند، از سطوح پایین‌تری از اضطراب و افسردگی رنج می‌برند. همچنین تحقیقات در انگلیس نیز نشان می‌دهد که هر چه دسترسی به فضاهای سبز بیشتر باشد، سطح کلی بهزیستی و خوشبختی افراد بالاتر است.
در ایران نیز، به ویژه در شهرهای بزرگ، کمبود فضاهای سبز و رشد بی‌رویه مناطق شهری باعث افزایش مشکلات روانی در بین شهروندان شده است. تهران به عنوان یکی از شهرهای پرترافیک و پرجمعیت، شاهد افزایش موارد افسردگی و اضطراب به دلیل نبود فضاهای سبز کافی است. یکی از تلاش‌هایی که در این راستا انجام شده، توسعه پارک‌های کوچک محلی و مناطق طبیعی در مناطق مختلف شهر است، اما هنوز فاصله زیادی تا رفع کامل نیازها وجود دارد.
نقش فضاهای سبز در فعالیتهای اجتماعی و تعاملات انسانی
فضاهای سبز شهری نه تنها به دلیل ویژگی‌های طبیعی خود، بلکه به دلیل نقشی که در ارتقاء روابط اجتماعی دارند، اهمیت ویژه‌ای دارند. پارک‌ها و فضاهای باز می‌توانند مکانی برای تجمع‌های اجتماعی، تفریحات خانوادگی و تعاملات انسانی باشند. این تعاملات اجتماعی می‌تواند به شکل‌گیری احساس تعلق به جامعه، کاهش احساس تنهایی و انزوای اجتماعی کمک کند. در نتیجه، این نوع تعاملات به بهبود سلامت روان افراد منجر می‌شود.
در برخی از شهرهای ایران، مانند اصفهان، که فضاهای سبز به خوبی طراحی شده‌اند و مردم به راحتی می‌توانند به این مناطق دسترسی داشته باشند، احساس رضایت از زندگی و سلامت روان بیشتر گزارش شده است. به عنوان مثال، پارک‌های متعدد اصفهان مانند پارک ملت و باغ غدیر مکانی برای تعاملات اجتماعی و کاهش استرس شهروندان فراهم کرده‌اند. این فضاها به طور مستقیم با بهبود کیفیت زندگی افراد مرتبط هستند.
تاثیرات اقتصادی و اجتماعی فضاهای سبز
وجود فضاهای سبز شهری نه تنها بر سلامت روان افراد تأثیر مثبت دارد، بلکه از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز اهمیت دارد. وجود پارک‌ها و مناطق طبیعی در شهرها می‌تواند باعث کاهش هزینه‌های درمانی مرتبط با بیماریهای روانی شود. افرادی که در محیط‌هایی زندگی می‌کنند که از لحاظ طراحی شهری به فضاهای سبز دسترسی خوبی دارند، کمتر دچار اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب می‌شوند و در نتیجه هزینه‌های درمانی کمتری بر جامعه تحمیل می‌کنند.
در همین راستا، پژوهش‌های انجام شده در کشورهای اروپایی نشان داده‌اند که گسترش فضاهای سبز به کاهش جرم و جنایت نیز منجر می‌شود. دلیل این امر آن است که حضور بیشتر افراد در محیط‌های طبیعی و پر رفت‌وآمد، فرصتی برای وقوع جرائم کاهش می‌دهد. در ایران نیز، با توجه به افزایش نرخ بزهکاری در مناطق کم‌برخوردار شهری، ایجاد و توسعه فضاهای سبز می‌تواند به کاهش این معضلات اجتماعی کمک کند.
نقش مشارکت مردمی و جوامع محلی
در بسیاری از کشورها، پروژه‌های محلی و همکاری‌های میان شهرداری‌ها، نهادهای غیرانتفاعی، و شهروندان منجر به ایجاد فضاهای سبز کوچک اما پرکاربرد مانند باغ‌های محلی، پارک‌های محله‌ای، و زمین‌های بازی برای کودکان شده است. این نوع پروژه‌ها نه تنها به کاهش فشارهای مالی بر شهرداری‌ها کمک می‌کنند، بلکه حس تعلق و مسئولیت اجتماعی را نیز در میان شهروندان تقویت می‌نمایند.
چالش‌های موجود و راهکارها
با وجود اینکه اهمیت فضاهای سبز در بهبود سلامت روان روشن است، چالش‌های متعددی برای گسترش این فضاها در ایران وجود دارد. نخستین چالش، کمبود بودجه و منابع مالی لازم برای توسعه و نگهداری از فضاهای سبز است. بسیاری از شهرداری‌ها در کشور با محدودیت‌های بودجه‌ای مواجه‌اند و اغلب اولویت خود را به توسعه زیرساخت‌های حیاتی مانند حمل‌ونقل عمومی و جاده‌ها اختصاص می‌دهند. این امر موجب شده تا بسیاری از پارک‌ها و باغ‌های شهری در ایران به درستی نگهداری نشوند و به مرور زمان از بین بروند.
از سوی دیگر، گسترش بی‌رویه مناطق مسکونی و صنعتی در حاشیه شهرها نیز منجر به از بین رفتن مناطق طبیعی شده است. به عنوان مثال، در تهران بسیاری از مناطق سبز که زمانی بخش مهمی از فضای شهری بودند، امروزه به خاطر ساخت‌وسازهای گسترده نابود شده‌اند. این امر باعث کاهش دسترسی شهروندان به طبیعت و افزایش فشار روانی شده است.
بر همین اساس، سیاست‌گذاری‌های دولت و نهادهای محلی باید به گونه‌ای باشد که توسعه شهری همگام با حفظ و افزایش فضاهای سبز پیش برود. تدوین و اجرای قوانینی که ساخت‌وسازها را ملزم به حفظ درصدی از زمین برای ایجاد فضاهای سبز می‌کند، یکی از ابزارهای مؤثر در این زمینه است.
افزون بر این، استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند، گیاهان مقاوم به کم‌آبی، و طراحی پارک‌های عمودی یا بام‌های سبز در ساختمان‌ها، از جمله راه‌حل‌هایی است که می‌تواند به حفظ فضاهای سبز در مناطق کم‌آب و پرتراکم کمک کند. این رویکردها با توجه به بحران کمبود آب در ایران، می‌توانند بخشی از چالش‌های موجود را کاهش داده و از نابودی این فضاها جلوگیری کنند.
نتیجه‌گیری
دسترسی به فضاهای سبز شهری به طور مستقیم با بهبود سلامت روان شهروندان در ارتباط است. پارک‌ها و مناطق طبیعی می‌توانند به کاهش استرس، اضطراب و افسردگی کمک کرده و تعاملات اجتماعی را تقویت کنند. در ایران، علی‌رغم چالش‌های فراوان، توسعه فضاهای سبز می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و سلامت روان شهروندان کمک کند.
برای امتیاز به این نوشته کلیک کنید!
